Podstawowe informacje
Małe i średnie zakłady rzemieślnicze obok działalności gospodarczej tradycyjnie zajmują się szkoleniem uczniów. Nauka zawodu składa się z dwóch integralnych, równolegle realizowanych części; praktycznej zorganizowanej w zakładzie rzemieślniczym i teoretycznej zorganizowanej w szkole branżowej.
Podstawą organizacji nauki jest umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego, podpisywana pomiędzy pracodawcą rzemieślnikiem, a uczniem młodocianym pracownikiem.
W związku z zawartą umową o pracę i faktem uczęszczania do szkoły branżowej, młody człowiek uzyskuje podwójny status prawny tj. ucznia i pracownika młodocianego lub wyłącznie pracownika młodocianego, jeśli dokształcanie teoretyczne realizowane jest w systemie pozaszkolnym.
Podstawowym aktem prawnym regulującym sprawy zatrudniania pracowników młodocianych jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (zasadniczo znowelizowana w 1996r.), zawierająca Dział IX w całości poświęcony kwestiom młodocianych pracowników.
Szczegółowe przepisy odnoszące się do zasad odbywania przygotowania zawodowego ustala rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. Nr 60, poz. 278).
Celem nauki zawodu jest opanowanie przez ucznia – młodocianego pracownika umiejętności praktycznych i teoretycznych w zawodzie i potwierdzenie ich dowodem kwalifikacji zawodowych w drodze przystąpienia do egzaminu czeladniczego. Świadectwo czeladnicze umożliwia absolwentowi zatrudnienie na stanowisku wymagającym kwalifikacji zawodowych na tzw. pierwszym poziomie
Egzaminy czeladnicze przeprowadzają komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych.
Młody człowiek zamierzający podjąć naukę zawodu w zakładzie rzemieślniczym musi spełniać następujące warunki:
- ukończony 15 rok życia,
- ukończone gimnazjum bądź szkoła podstawowa
- dobre warunki fizyczne i stan zdrowia pozwalający na podjęcie nauki zawodu, a następnie pracy.
Na naukę zawodu mogą być przyjęci młodociani pracownicy w przedziale wiekowym od 15 do 18 lat.
Kandydat na ucznia przed zawarciem umowy o pracę w celu nauki zawodu ma obowiązek poddania się badaniom lekarskim. Badania powinny być potwierdzone odpowiednim zaświadczeniem, wydanym przez uprawnione do tego celu służby medyczne, stwierdzającym, że praca w danym zawodzie nie zagraża zdrowiu młodego człowieka, ani nie ma przeciwwskazań do wykonywania prac wchodzących w zakres nauczanego zawodu.
Zajęcia praktyczne z młodocianymi pracownikami mogą prowadzić pracodawcy lub zatrudnieni pracownicy posiadający kwalifikacje zawodowe i pedagogiczne (uzyskanie statusu instruktora praktycznej nauki zawodu).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lipca 2002 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U. Nr 113, poz.988, zm. w 2003 r. Nr 197, poz.1875) określa kwalifikacje zawodowe i przygotowanie pedagogiczne wymagane od instruktorów praktycznej nauki zawodu.
- Zajęcia praktyczne z młodocianymi pracownikami mogą prowadzić osoby, które posiadają:- co najmniej tytuł mistrza w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, którego będą nauczać i przygotowanie pedagogiczne wymagane od nauczycieli, określone w odrębnych przepisach, lub ukończony kurs pedagogiczny, organizowany na podstawie odrębnych przepisów, którego program został zatwierdzony przez kuratora oświaty i obejmował łącznie co najmniej 70 godzin zajęć z psychologii, pedagogiki i metodyki oraz 10 godzin praktyki metodycznej, albo ukończony przed dniem 6 stycznia 1993 r. kurs pedagogiczny uprawniający do pełnienia funkcji instruktora praktycznej nauki zawodu.
- instruktorzy praktycznej nauki zawodu, nie posiadający tytułu mistrza w zawodzie, powinni posiadać przygotowanie pedagogiczne lub ukończony kurs pedagogiczny, o których mowa wyżej oraz:
– świadectwo dojrzałości technikum lub szkoły równorzędnej albo świadectwo ukończenia szkoły policealnej lub dyplom ukończenia szkoły pomaturalnej lub policealnej i tytuł zawodowy w zawodzie pokrewnym do zawodu, którego będą nauczać oraz co najmniej trzyletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, lub świadectwo dojrzałości liceum zawodowego i tytuł robotnika wykwalifikowanego lub równorzędny w zawodzie, którego będą nauczać, oraz co najmniej czteroletni staż pracy w tym zawodzie nabyty po uzyskaniu tytułu zawodowego, lub - świadectwo dojrzałości liceum ogólnokształcącego, liceum technicznego, technikum kształcącego w innym zawodzie niż ten, którego będą nauczać, lub średniego studium zawodowego i tytuł robotnika wykwalifikowanego lub równorzędny w zawodzie, którego będą nauczać, oraz co najmniej sześcioletni staż pracy w tym zawodzie Nabyty po uzyskaniu tytułu zawodowego, lub
- dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunku (specjalności) odpowiednim dla zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej trzyletni staż pracy w tym zawodzie nabyty po uzyskaniu dyplomu lub dyplom ukończenia studiów wyższych na innym kierunku (specjalności) oraz co najmniej sześcioletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać.”
Okres nauki zawodu
Nauka zawodu trwa 36 miesięcy.
W wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach na wniosek ucznia-młodocianego pracownika i za zgodą rzemieślnika szkolącego – izba rzemieślnicza może skrócić lub przedłużyć okres nauki zawodu..
(Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. Nr 60, poz.278, ze zmianami z 2002 r. Dz.U. Nr 197, poz.1663)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 maja 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (DZ.U. Nr 114 , poz.1195).
Nauka zawodu może odbywać się w zawodach występujących w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Nauka u rzemieślnika odbywa się w zawodach z klasyfikacji szkolnej, które odpowiadają danemu rodzajowi rzemiosła i w których przeprowadzane są egzaminy czeladnicze.
Pracodawca zobowiązany jest skierować młodocianego na dokształcanie teoretyczne w zasadniczej szkole zawodowej lub zorganizować dokształcanie w systemie pozaszkolnym pod warunkiem realizacji obowiązkowych zajęć z zakresu teoretycznego kształcenia zawodowego, wynikających z programu nauczania.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. Nr 265, poz.2644).
Klasyfikacja zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy zawiera zestawienie zawodów występujących na rynku pracy (w tym wszystkie zawody szkolne).
Nauka zawodu u pracodawcy rzemieślnika może dotyczyć zawodu z klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy, który nie figuruje w klasyfikacji szkolnej, pod warunkiem jednak, że w zawodzie tym komisja egzaminacyjna izby rzemieślniczej przeprowadza egzamin czeladniczy.
- Zarząd Związku Rzemiosła Polskiego w Uchwale N. 5 z dnia 8 marca 2004 r. znak: NO-I-130/STAND/04 (oraz uzupełnienie Uchwała Nr13 z dnia 15 lipca 2004 r.) ustalił Standardy wymagań, będące podstawą przeprowadzania egzaminów czeladniczych i mistrzowskich w zawodach odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła. Spośród przyjętych standardów dla 108 zawodów w 102 zawodach jest możliwa nauka zawodu (2 zawody przewidziane do kształcenia ustawicznego, 4 zawody przewidziane do kształcenia na poziomie szkół ponadzasadniczych – nie ma możliwości szkolenia młodocianego pracownika).
Wykaz standardów – dostępne na stronie www.zrp.pl - Zapisy w/w rozporządzenia Rady Ministrów z 1996r. w sprawie zatrudniania młodocianych w celu przygotowania zawodowego nie precyzują, jaki okres ma trwać nauka w odniesieniu do zawodów spoza klasyfikacji szkolnej. Dlatego Związek Rzemiosła Polskiego (pismo znak:NO-I-130/58/03, dnia 9 września 2003 r. wraz z wykazem zawodów pozaszkolnych, odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła) – przyjął zasadę, iż dwu- lub trzyletni cykl nauczania w zawodach pozaszkolnych wynika z logiki struktury klasyfikacji gospodarczej ujmującej zawody w duże, średnie i elementarne grupy, zawierające zawody i specjalności. Wskazując 24 lub 36 miesięczny okres nauki w zawodach spoza klasyfikacji szkolnej, kierowano się:
– okresem nauki, dwa lub trzy lata, przypisanym do zawodu szkolnego znajdującego się w tej samej średniej lub elementarnej grupie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy, w której występuje zawód odpowiadający danemu rodzajowi rzemiosła,
– w zawodach umieszczonych w grupach elementarnych klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy, w których nie występuje żaden zawód do kształcenia w zasadniczej szkole zawodowej, przyjmuje się dwu letni okres nauki.
Umowa i wynagrodzenie
Umowę o pracę w celu nauki zawodu podpisują: pracodawca – właściciel zakładu rzemieślniczego oraz uczeń – młodociany pracownik, a jeśli młodociany nie ukończył 16 lat dodatkowo jego prawny opiekun.
Umowy dla młodocianych dokształcających się w szkołach zawodowych należy zawierać w okresie przyjmowania kandydatów do szkół ponad podstawowych.
W przypadku gdy młodociany dokształca się w systemie pozaszkolnym podpisanie umowy może nastąpić w innym terminie
Wszechstronnej pomocy w zakresie prawidłowego spisania umowy oraz w trakcie trwania nauki zawodu w tym dostarczenia niezbędnej do szkolenia dokumentacji uczniowskiej, szkolącym zakładom mogą udzielić cechy.
Rozwiązanie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego może nastąpić za wypowiedzeniem jedynie w przypadkach:
- nie wypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych,
- ogłoszenia likwidacji lub upadłości zakładu,
- reorganizacji zakładu w taki sposób, że w jej wyniku niemożliwe jest
- zrealizowanie programu praktycznej nauki zawodu,
- stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy w danym zawodzie (np. ze względów zdrowotnych).
Umowa z młodocianym w każdym terminie może być rozwiązana jedynie w trybie wzajemnego porozumienia stron.
Młodocianemu pracownikowi – uczniowi zawodu przysługuje prawo do wynagrodzenia za pracę.
Wysokość miesięcznego wynagrodzenia jest zróżnicowana i w zależności od roku nauki wynosi:
- I rok nauki nie mniej niż 4 %
- II rok nauki nie mniej niż 5%
- III rok nauki nie mniej niż 6%
przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale (ogłasza prezes GUS).
Staw wynagrodzeń prawodawca ustalił w kwotach najniższych co oznacza, że pracodawca może ustalić dla młodocianego wyższe wynagrodzenie.
Wypłatę wynagrodzenia młodociany musi potwierdzić na liście płac.
Szczegółowych informacji dotyczących warunków szkolenia uczniów, przystąpienia do egzaminów czeladniczych oraz na temat możliwości ukończenia kursu pedagogicznego – udzielają izby rzemieślnicze i cechy.